ΤΕΤΡΑΠΟΛΙΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΩΝ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ Τρέχουμε στην ΤΕΤΡΑΠΟΛΗ, τιμώντας την ιστορία του Δήμου Μαραθώνα. Υπεραπόσταση 73 χλμ Κυριακή 10 Οκτωβρίου 2021 ώρα 6:00 πμ.
Μαραθώνας- Οινόη- Προβάλυνθος-Τρικόρυνθος. Είναι οι τέσσερις αρχαίοι δήμοι της ιστορικής πεδιάδας του Μαραθώνα που συνιστούσαν την περίφημη ΤΕΤΡΑΠΟΛΗ της περιοχής. Τιμώντας την ιστορία του τόπου μας ο ΤΕΛΜΗΣΣΟΣ Ν. Μάκρης – Μαραθώνος διοργανώνει ένα δρομικό ταξίδι στην ιστορία τρέχοντας δίπλα από σπουδαία αρχαιολογικά αξιοθέατα του Δήμου Μαραθώνα.
Διαδρομή: Με εκκίνηση στην περιοχή Προβάλυνθος- τη σημερινή Νέα Μάκρη και τα περίχωρα της- και συγκεκριμένα από την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα Νέας Μάκρης, κατευθυνόμαστε προς παραλία Μαραθώνα ακολουθώντας τη διαδρομή του παραλιακού μετώπου και περνώντας από το Ιερό των Αιγυπτίων Θεών στην Μπρεξίζα. Στη συνέχεια θα αντικρύσουμε τον Τύμβο Μαραθώνα και θα κατευθυνθούμε προς την περιοχή Τρικόρυνθο και προς το Τρόπαιο της Μάχης του Μαραθώνα. Κατόπιν κατευθυνόμαστε προς περιοχή κάτω Σούλι και περιοχή Λοιμικού στον αρχαιολογικό χώρο του Ραμνούντα. Αμέσως μετά ακολουθούμε τη διαδρομή προς Γραμματικό και Βαρνάβα. Από εκεί επιστρέφουμε προς Μαραθώνα, με κατεύθυνση προς την περιοχή Οινόη Μαραθώνα, Πύργο Οινόης, Σπήλαιο Πανός, κατοικία Ηρώδη Αττικού. Το τελευταίο τμήμα της διαδρομής ακολουθεί την κατεύθυνση προς περιοχή Βρανά- Πρωτοελλαδικό Νεκροταφείο- Τύμβο Πλαταιών Μαραθώνα - Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα περιοχή Τσέπι και ο τερματισμός θα γίνει στο Μουσείο Μαραθωνίου Δρόμου στον Μαραθώνα. Η απόσταση που θα διανύσουμε είναι 73 χλμ.
Σκοπός και στοιχεία διαδρομής: Σκοπός της διαδρομής είναι η ανάδειξη της ιστορικής μας περιοχής, με τα σπουδαία και σημαντικής αρχαιολογικής και περιβαλλοντολογικής σημασίας αξιοθέατα. Η διαδρομή δεν έχει αγωνιστικό χαρακτήρα. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΓΩΝΑΣ. Τρέχουμε μαζί κρατώντας τις απαιτούμενες αποστάσεις, τηρώντας όλα τα μέτρα υγειονομικής ασφάλειας. Δεν θα υπάρχει χρονομέτρηση. Σε όλη τη διαδρομή η οποία θα είναι σηματοδοτημένη, θα υπάρχει υποστήριξη με προπορευόμενα οχήματα για τροφοδοσία και για κάθε άλλη βοήθεια και ανάγκη. Θα υπάρχουν και τρεις κεντρικοί σταθμοί υποστήριξης στη διαδρομή μας. Τρέχουμε με δική μας ευθύνη και εάν επιθυμούμε δικό μας συνοδό αυτοκίνητο, αυτό θα γίνει αποδεκτό αρκεί να μας το δηλώσετε με τη δήλωση συμμετοχής σας.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ
ΑΡΧΑΙΑ ΤΕΤΡΑΠΟΛΙΣ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ
Οι Αρχαίες Τετραπόλεις αποτελούσαν πολιτικές ή θρησκευτικές ενώσεις (ομοσπονδίες)
τεσσάρων πόλεων ή δήμων. Από αυτές σημαντικότερη ήταν ή πολιτική Τετράπολις του
Μαραθώνος ( που αποτελείτο από τους Δήμους της Οινόης, της Προβαλίνθου, του
Μαραθώνος και του Τρικόρυθου ή Τρικόρυνθου). Αλλες γνωστές Τετραπόλεις ήταν η
Δωρική, η Συριακή ή Σελευκίς, η Λυκιακή, κ.α.
Από την Τετράπολη του Μαραθώνα ο σημαντικότερος Δήμος ήταν ο Μαραθών, που
βρισκόταν κοντά στην παραλία στη θέση Πλάσι, όπου επισημάνθηκαν ίχνη οικισμού της
ύστερης Νεολιθικής περιόδου.
Η Οινόη τοποθετείται 2,5 έως 3 χλμ. ΒΔ του σημερινού Μαραθώνα, σε ύψωμα του
βουνού Κοτρώνι. Στην περιοχή έχουν επισημανθεί ίχνη κατοικιών που ανάγονται στην
αρχαιότερη Νεολιθική περίοδο.
Η Τρικόρυθος ή Τρικόρυνθος ταυτίζεται με το σημερινό χωριό Κάτω Σούλι, στην κορυφή
του οποίου σώζονται λείψανα της αρχαίας ακρόπολης του Δήμου.
Η Προβάλινθος των κλασσικών χρόνων βρισκόταν στα νότια της πεδιάδας, στις
υπώρειες του βουνού Αγριελίκι, όπου έχουν αποκαλυφθεί επιτήμβιες στήλες
Προβαλισίων.Η Προβάλινθος έφερε πιθανόν το όνομα ενός από τους παλαιότερους
Νεολιθικούς οικισμούς της Αττικής και ευρίσκετο στο σημερινό τουριστικό παραλιακό
μέτωπο της Νέας Μάκρης.
Οι ονομασίες Προβάλινθος και Τρικόρυθος ή Τρικόρυνθος καταμαρτυρούν από την
κατάληξή τους ονομασίες Πελασγικής προέλευσης 3ης π.Χ. χιλιετηρίδας.
2 ΠΡΩΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ + 2 ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΙ = 1 ΝΕΑ ΤΕΤΡΑΠΟΛΙΣ
ΒΑΡΝΑΒΑΣ:
Οικισμός ομωνύμου πρώην Κοινότητας της Βορειοανατολικής Αττικής. Ισαπέχει 6 χλμ.
περίπου από το Καπαδρίτι ( δυτικά) και το Γραμματικό ( ανατολικά).
Υπάρχουν δύο εκδοχές σχετικές με την προέλευση του ονόματος. Η πρώτη αναφέρεται
στο πέρασμα από την περιοχή του Αποστόλου Βαρνάβα, ενώ η δεύτερη (πιθανόν και
ακριβέστερη) αναφέρεται στο όνομα μεγαλογαιοκτήμονα της περιοχής με το όνομα
Βαρνάβας, απόλυτου άρχοντα της περιοχής κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο.
Ο Βαρνάβας είναι μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες πρώην Κοινότητες της
Βορειοανατολικής Αττικής. Εχει έκταση 37.349 τετ. χλμ. και πληθυσμό 2.002 κατ. ( ΕΣΥΕ
2001) και καταλαμβάνει ημιορεινή έκταση σε υψόμετρο 650 μ.
Περιμετρικά του κυρίως οικισμού υπάρχουν πέντε οικισμοί: Αγ. Παρασκευής, Μονής
Μεταμόρφωσης Σωτήρος, Παραλίας Βαρνάβα, Πούριθι, Μονής Αξιον Εστί.
Η σημερινή πρώην Κοινότητα είναι εξέλιξη πυρήνος οικισμού του 18ου αιώνα
οικογενειών ορθοδόξων Αρβανιτών κτηνοτρόφων που εγκατεστάθησαν μονίμως στην
περιοχή. Τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα η Κοινότητα Βαρνάβα ανήκε στον Δήμο
Μαραθώνος.
Αργότερα αναπτύχθηκε η γεωργία και η αμπελοκαλλιέργεια, ενώ μεταπολεμικά μεγάλο
μέρος του αυξημένου πλέον πληθυσμού από νέους εποίκους ασχολήθηκε στην
οικοδομή, στη βιομηχανία καθώς και στις υπηρεσίες.
Κατά την αρχαιότητα στην περιοχή αυτή βρισκόταν ο Δήμος Σημαχίδαι. Η ευρύτερη
περιοχή της Κοινότητας ονομάζετο Επακρία ή Διακρία.
Στον Βαρνάβα υπάρχουν πολλά ιστορικά μνημεία από την Αρχαία και Βυζαντινή
περίοδο.
Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν, ο Αρχαϊκός Πύργος του 5ου π.Χ. αιώνα και σε μικρή
απόσταση από αυτόν ορθώνεται ο νεώτερος Πύργος από τη Βυζαντινή περίοδο ή από
την Τουρκοκρατία. Ξεχωρίζουν επίσης οι Βυζαντινές εκκλησίες του Αγίου Ιωάννου και της
Αγίας Παρασκευής του 12ου αιώνα.
Διάσπαρτα ερείπια, της ίδιας εποχής, σε διάφορες περιοχές παραμένουν
παραμελημμένα αποζητώντας την φροντίδα για την ανάδειξή τους.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟ:
Οικισμός ομώνυμος της πρώην Κοινότητας της Βορειοανατολικής Αττικής ευρισκόμενος
μεταξύ του οικισμού Βαρνάβα και του οικισμού Μαραθώνα. Καταλαμβάνει χαμηλή
ημιορεινή περιοχή ( υψόμετρο 250 μ.), έχει έκταση 51.674 τετ.χλμ. και πληθυσμό 1498
κατ.( ΕΣΥΕ 2001).
Η ονομασία του οικισμού καθιερώθηκε επί Τουρκοκρατίας, προερχόμενη από τη
επαγγελματική ιδιότητα του Γραμματέα υπαλλήλου ( Γραμματικός) του Μπέη της
περιοχής που είχε την έδρα του στη σημερινή διασταύρωση της Λ. Μαραθωνος προς
Σχοινιά (σημερινό τοπονύμιο Μπέη), ενώ ο Γραμματέας του διέμενε και εργαζόταν στον
οικισμό.
Το Γραμματικό πρωτοκατοικήθηκε από Μαραθωνίτες, Σαρακατσαναίους και Αρβανίτες
που είχαν σαν απασχόληση αρχικά την κτηνοτροφία και σταδιακά την γεωργία,
ακολουθώντας δηλαδή παράλληλη εξέλιξη με τον οικισμό του Βαρνάβα.
Στην Κοινότητα Γραμματικού περιλαμβάνεται ο οικισμός Σέσι, με τις δύο παραλίες στον
Ευβοϊκό ( μικρό και μεγάλο Σέσι) και ο Οικισμός της Αγίας Μαρίνας όπου βρίσκεται το
πορθμείο επικοινωνίας της Αττικής με τα Νέα Στύρα και Αλμυροπόταμο Ευβοίας.
Την τελευταία δεκαετία, τρία γεγονότα συγκλόνισαν τον μικρό οικισμό του Γραμματικού,
την Αττική και την Ελλάδα:
-Στις 14.8.2005 από πτώση αεροπλάνου της Κυπριακής εταιρείας HELIOS χάθηκαν 121
ψυχές , εις μνήμη των οποίων οι κάτοικοι έκτισαν ναό και φύτεψαν ισάριθμα κυπαρίσσια.
-Η από ετών πολυσυζητημένη και αμφισβητούμενη χωροθέτηση του ΧΥΤΑ των Δήμων
της Αττικής γειτνιάζουσα με την περιοχή τοτυ αεροπορικού ατυχήματος, στην οποία
αντιτίθενται σθεναρά οι κάτοικοι της Κοινότητας με την συμπαράσταση όλων των
κατοίκων των Δήμων της Β.Α. Αττικής.
-Η καταστροφική για την ΒΑ Αττική πυρκαγιά τον Αύγουστο 2009 με αρχική εστία
εξάπλωσης τόν χώρο του ΧΥΤΑ Γραμματικού.
Στη διοικητική περιφέρεια της πρώην Κοινόητας Γραμματικού αντιστοιχούσε ο Αρχαίος
Αττικός Δήμος Ραμνούντας. Η παραλιακή πόλη του Ραμνούτα κτίστηκε σε λόφο με
υψόμετρο 30 μ. και κυριαρχούσε σε 2 λινάνια επί του Ευβοϊκού στρατηγικής σημασίας ,
τα οποία σήμερα ταυτίζονται με τους κολπίσκους Σέσι και Αγία Μαρίνα.
Στον Ραμνούντα υπήρχε κατά την αρχαϊκή εποχή λατρευτικός χώρος της θεάς Νέμεσις
που ήταν και ο σημαντικότερος λατρευτικός χώρος της θεάς στην Αρχαία Ελλάδα, ενώ
στον ίδιο περίβολο της περιστοιχισμένης πόλης με έκταση 72 στρεμ. περίπου, υπήρχε
και ο ναός της θεάς Θέμιδος.
Το ιερό της Νέμεσις συνέχιζε να ακμάζει και κατά τη ρωμαϊκή περίοδο καθώς δεχόταν
αφιερώματα από Ρωμαίους αυτοκράτορες.
Αφού καταστράφηκε κατά τους περσικούς πολέμους ( 6ος αιώνας π,χ,) κτίστηκε νέος τον
5ο αιώνα π.Χ. από σκούρο μάρμαρο της περιοχής και επενδύθηκε αργότερα από λευκό
μάρμαρο ενώ διακοσμήθηκε από γλυπτά του γλύπτη Αγοράκριτου, μαθητή του Φειδία.
ΜΑΡΑΘΩΝΑΣ:
Ο Μαραθώνας είναι Κωμόπολη της Β.Α. Αττικής. Είναι από τους πιό ιστορικούς Δήμους
της Ελλάδας, γνωστός παγκοσμίως ιδιαίτερα λόγω από της ομώνυμης μάχης μεταξύ
Αθηναίων και Πλαταιέων εναντίον των Περσών τον Σεπτέμβριο του 490 π.Χ.
Ο Μαραθώνας ιδρύθηκε από τον γενάρχη των Ιώνων της Αττικής Ξούθο και πήρε την
ονομασία της από τον τοπικό ήρωα Μάραθο.
Ο Δήμος Μαραθώνα έχει συνολική έκταση 97.062 τετ. χλμ. και πληθυσμό 8.843 κατ.
(ΕΣΥΕ 2001).
Στα διοικητικά του όρια ο Δήμος του Μαραθώνα περιλαμβάνει την Κωμόπολη του
Μαραθώνα, τον οικισμό του Αγίου Παντελεήμονα, τα χωριά Άνω και Κάτω Σούλι, Βρανά
και τους οικισμούς Καλέτζι, Παντείου Πολιτείας, Ανω Αύρας, Σχοινιά, Δικαστών και
Εισαγγελέων, Δικ. Υπαλλήλων, οικισμός παραλίας.
Το 1963 στην παραλία του Σχοινιά πραγματοποιήθηκε συνάντηση των προσκόπων από
όλα τα κράτη της γης το περίφημο « Jamboree 1963», ενώ το 2004 υλοποιήθηκαν για
δεύτερη φορά στην Ελλάδα οι Ολυμπιακοί Αγώνες με αγωνίσματα που
πραγματοποιήθηκαν και στον Μαραθώνα ( κωπηλατικοί αγώνες, έναρξη Μαραθωνίου
δρόμου) καθώς και σχετικές εκδηλώσεις κλπ.
Στον πλούτο των μυθικών παραδόσεων για την περιοχή ανταποκρίνονται και τα άφθονα
προϊστορικά λείψανα, τα οποία υποδηλώνουν συνεχή κατοίκησή του από τους
νεολιθικούς χρόνους και σε όλη σχεδόν την περίοδο της εποχής του Χαλκού ( 3.000-
1.000 π.Χ.).
Τα παλαιότερα ίχνη κατοίκησης στην πεδιάδα του Μαραθώνα έχουν επισημανθεί στο
σπήλαιο του Πανός, στην Οινόη και ανάγονται στην Αρχαιότερη Νεολιθική περίοδο και
στη θέση Πλάσι αναγόμενα στη Νεολιθική περίοδο. Πολύ σημαντικά προϊστορικά
λείψανα αποκαλύφθηκαν και στην κοιλάδα του Βρανά. Το πρωτοελλαδικό νεκροταφείο
στη θέση Τσέπι χρονολογείται στην 3η χιλιετία π.Χ. και είναι από τα μεγαλύτερα της
εποχής, ενώ το νεκροταφείο των Τύμβων εκπροσωπεί την Μεσοελλαδική καθώς και
μέρος της Μυκηναϊκής εποχής.
Τα σημαντικότερα από τα μνημεία των κλασσικών χρόνων είναι οι λεγόμενοι τύμβοι των
Αθηναίων και των Πλαταιέων. Ο τάφος των Αθηναίων έχει διάμετρο 50 μ. και ύψος 9 μ.,
ενώ των Πλαταιέων έχει διάμετρο 30 μέτρα και ύψος 4 μ. Κοντά στην εκκλησία των Αγίων
Θεοδώρων έχει επισημανθεί το ιερό του Ηρακλή, στη θέση Βάλτος ένα τέμενος
αιγυπτιακών θεοτήτων ( δεύτερο σε σημασία στην Ελλάδα μετά εκείου της Σαμοθράκης)
της Ισιδος, του Σέραπι και του Κάνωβου, επίσης στη θέση Πλάσι, ανεσύρθη από τη
θάλασσα, κοντά στην παραλία, άγαλμα εφήβου ο «Παις του Μαραθώνα».
Από οικονομικής απόψεως ο Μαραθώνας στηρίζεται στη γεωργική και κτηνοτροφική
εκμετάλλευση , αποτελεί δε ένα από τους βασικούς τροφοδότες της πρωτεύουσας σε
γεωργικά κυρίως προϊόντα, ενώ ο τουρισμός και η οικοδομή αποτελούν εξ’ ίσου βασικούς
οικονομικούς παράγοντες.
Ο πληθυσμός της περιοχής στη σύγχρονη εποχή αποτελείται από γηγενείς Μαραθωνίτες,
Σαρακατσαναίους, Αρβανίτες, και πρόσφατους Θεσσαλούς εποίκους.
ΝΕΑ ΜΑΚΡΗ:
Ιδρύθηκε ως Κοινότητα το 1924, όταν έφθασαν οι πρώτοι κάτοικοί της, πρόσφυγες από
τα παράλια της Λυκίας της Μικράς Ασίας, από τις Ιωνικές κωμοπόλεις Μάκρη και Λιβίσι,
που έφεραν κατά την αρχαιότητα το όνομα Τελμησσός. Πυρήνες οικογενειών
Σαρακατσαναίων προϋπήρχαν τουλάχιστον από τον 19ο αιώνα στις περιοχές
Γεροτσακούλι, Ανατολή κλπ. Σήμερα μεγάλο μέρος του πληθυσμού συγκροτούν
«νεοπολίτες» κάτοικοι.
Δήμος έγινε το 1986, με έκταση 36.662 τετ.χιλμ. και πληθυσμό 14.809 κατ. ( ΕΣΥΕ
2001).
Η οικιστική, οικονομική και τουριστική ανάπτυξη της νέας Μάκρης τα τελευταία χρόνια
υπήρξε ραγδαία. Ως παραθεριστικό κέντρο το καλοκαίρι ξεπερνά τους 55.000 κατ.
Μέσα στα διοικητικά όριά της περιλαμβάνονται και οι περιοχές Αγία Μαρίνα, Ανατολή,
Αγ. Ανδρέας, Ερυθρός, Ζούμπερι, Μάτι, Ν. Βουτζάς, Ξυλοκέριζα και Βάλτος,
Προβάλινθος, Αμπελούπολη, Βιθυνία, Ερυθρός κλπ.
Πλησίον της πόλης της Νέας Μάκρης αποκαλύφθηκε συνοικισμός της Νεολιθικής
εποχής, με πιθανή ονομασία «Προβάλινθος», όπου ευρέθησαν εργαλεία από οψιανό και
άλλους λίθους καθώς και πλούσια κεραμική. Νεολιθικές οικίες κτισμένες από άψητα
τούβλα σε λίθινη βάση και αντί υπόγειοι λάκκοι, υπέργειες αποθήκες χαρακτήριζαν τον
οικισμό.
Στα πλαίσια της νέας Αρχιτεκτονικής για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και την
Αποκεντρωμένη Διοίκηση, γνωστή ως «Καλλικράτης», οι παραπάνω 2 πρώην
Κοινότητες και 2 πρώην Δήμοι αποτελούν τον Νέο Δήμο Μαραθώνος.
Χρέος όλων μας είναι να συνδράμομε ώστε αυτή η «Νέα Τετράπολις» να γίνει το
σύγχρονο σύμβολο « της ενότητας εν τη ποικιλία».
